Sint-Pieterskerk Bertem

Bouwgeschiedenis

De Romaanse Sint-Pieterskerk in Bertem werd gebouwd in de eerste helft van de elfde eeuw en gerestaureerd in 1935. Ze werd opgetrokken in Maasromaanse stijl, onder andere herkenbaar aan de massieve westertoren en aan het driebeukige schip zonder kruisbeuken.

Kunstpatrimonium

• Doksaal
  Rijk versierde ballustrade in eik uit de achttiende eeuw.
• Orgel en orgelkast
  Orgel gebouwd door Lambert Corneille van Peteghem (Gent) in 1829 en 1831 geplaatst.
  De orgelkast wordt bekroond door een beeld van de spelende David, de Koning - Psalmdichter. Het volledig werk in eik, naar bouw en decoratie (guirlandes en urnen) aansluitend bij de Lodewijk XVI-stijl, werd uitgevoerd door de Firma Van Gombergen in 1831. Na de restauratie van de kerk (1934/1935) werd het klavier vernieuwd en het orgel verrijkt met een elektrische ventilator en twee nieuwe spelen.
• Kruisafneming / Bewening van Jezus
  Tegen de westwand van de toren hangt dit schilderij op paneel uit de 17de eeuw, van de Vlaamse School. Het wordt toegeschreven aan P. Taeymans.
• Kansel
  Kansel met zeshoekig klankbord (datering 1648 in cartouche) en dito kuip op centrale ballustervoet. Het eiken meubel is uitgevoerd in een overgangsstijl van renaissance (hoekige voluten van de voet); vlakke symmetrische schelp als boogveld van de panelen; (zuivere ionische kapiteeltjes) naar vroeg-barok (gecanneleerde halfzuiltjes op hoge geringde bases; cartouches met rolwerk op de panelen). De deur, ook rugpaneel, wordt gesierd met de symbolische voorstelling van het Geloof. Tegen de onderzijde van het klankbord vindt u een voorstelling van de Heilige Geest onder de gedaante van een duif met stralenkrans (gepolychromeerd).
• Triomfkruis
  Het Triomfkruis vindt u boven de boog tussen middenbeuk en koor. Het gepolychromeerd houten kruisbeeld is gotisch en dateert uit de zestiende eeuw. In de vierlobbige medaillons op de uiteinden van de kruisarmen bemerkt u de symbolische voorstellingen van de vier Evangelisten.
• Zittende Madonna met kind Jezus
  Dit gepolychromeerd houten beeld is romaans en werd gemaakt in de twaalfde eeuw. Het beeld hoort tot het type van de Sedes Sapientiae of Zetel der Wijsheid: Maria zit op een troon met het kind Jezus, de Wijsheid, op haar schoot. In de Nederlanden, vooral in de Maasstreek, kwam dit type van zittende Mariabeelden tijdens de twaalfde en de eerste helft van de derde eeuw veelvuldig voor. Tot hetzelfde type hoort de Sedes Sapientiae in de Leuvense Sint-Pieterskerk. Nadien werd Maria eerder staande voorgesteld, met het Jezuskind op de arm.
  Tot 1970 bevond het beeld zich in de veldkapel op het kruispunt van de Molenstraat en de Oude Tervuursebaan. Daar was het tijdens de negentiende eeuw geplaatst nadat het eeuwenlang in de Sint-Pieterskerk voorwerp van devotie was geweest. Bij de sloping van de kapel vestigde de heer J. de Kempeneer de aandacht op de hoge artistieke waarde ervan. Zo werd het ter restauratie toevertrouwd aan het Koninklijke Instituut voor het Kunstpatrimonium (1970-1976). Zeven verflagen werden verwijderd, de derde laag polychromie (gotisch, veertiende eeuw) werd behouden, opgefrist en bijgewerkt. Sinds 1982 staat het beeld opgesteld in een beveiligde en geacclimatiseerde koffer boven het O.-L.-Vrouwaltaar.
• Communiebank
  Dit eiken meubel met ornamenten in Lodewijk XV-stijl dateert van de 18de eeuw. Eucharistische voorstellingen: Ark des Verbonds, Lam Gods, Pelikaan die haar jongen voedt, Toobroden.
• Doopvont
  Zowel het wijwaterbekken, uitgevoerd in gepolijste blauwe hardsteen; als het doopvont blijken in 1656 in Nijvel besteld geweest te zijn. Bemerk het schelpvormige reliëf op de kuipen van de font en het wijwatervat. Gelijkaardige motieven sieren de boogvelden van de kanselpanelen en in uitgespaarde vorm ook de onderzijde van de boog van de biechtstoel uit 1642. Vroeger stond het doopvont opgesteld in de daartoe aangebouwde kapel ten zuiden van de toren, dat nu de Verrijzeniskapel heet.
• Grafstenen
  • Grafsteen in blauwe hardsteen, gedateerd 1571, met dubbelportret in ondiep reliëf. Het portret stelt Henricus Vandervoirt, pastoor van Bertem, en waarschijnlijk zijn broer, Joannes Vandervoirt, ook clericus, voor.
  • De grafsteen van Joannes Wauters, overleden in 1773.
  • Ook langs de buitenzijde, tegen de kerkmuren, staan een aantal interessante grafstenen van Bertemse notabelen opgesteld.
• Biechtstoelen
  Twee eiken biechtstoelen uit de achttiende eeuw. De eenvoudige rococoarchitectuur herkent u aan de gebogen, naar achter wijkende zijkompartimenten, segmentvormig fronton op het middenkompartiment en het mooi lijstwerk.
• Kruisweg
  Panelen in gebakken en licht geglazuurd aardewerk met taferelen in spaarreliëf, uitgevoerd door T. de Groot (Maastricht, 1961-1963).
• Madonna met kind
  Aangekleed processiebeeld, waarschijnlijk uit de negentiende eeuw.
• Sint-Elooi
  Schilderij op doek - Vlaamse School - toegeschreven aan Lambert Blendeff, 1686. Geboren in Luik tussen 1640 en 1660 en gestorven in Leuven op 4 januari 1721. Het schilderij werd aangekocht in 1686. Sint-Elooi, bisschop van Noyon-Doornik en patroonheilige van de smeden herkent u aan zijn attributen: hamer en aambeeld.
• Calvariegroep
  Oorspronkelijk opgesteld in het Vagevuur, het gebouwtje aan de noordzijde van de toren. Het Christusbeeld lijkt iets ouder te zijn (zestiende eeuw) dan deze van Maria en St.-Jan (zeventiende eeuw). Eiken beelden waarvan de oorspronkelijke polychromie in 1972 verwijderd werd; in 1982 opnieuw gepolychromeerd door het atelier 'Pro Arte Christiana' in Vaalbeek.
• Biechtstoel (in zuidelijke zijbeuk)
  Eenvoudige eiken biechtstoel, gedateerd door de cartouche op de fries: 1642. Het is een eiken meubel, naar bouw en ornamentiek nog sterk beïnvloed door de renaissance: gecanneleerde pilastertjes van fantastische aard waartussen een gedrukte, met schubben belegde boog; daarboven en gevat tussen twee horizontale kroonlijsten en gebeeldhouwde hoofdjes op de hoeken: een fries met cartouche, bladkrullen en rankwerk in laaggestoken reliëf.
• Reliekschrijn van Sint-Elooi
  Borstbeeldreliekhouder in verguld zilver met decoratie in Lodewijk XIV-stijl door Petrus Roelants, 1713. Dit schrijn staat opgesteld boven het Sint-Elooi-altaar en ontving in 1982 een nieuwe belegging in bladgoud.
• Tabernakel (Koor)
  Nieuw blokvormig tabernakel met metalen bekleding in een hedendaagse vormgeving door kunstsmid W. Ceyssens (Hechtel, 1982).
• Kelken in Sacristie
  • Kelk, met Franse merken (1797-1814) en niet-geïdentificeerd meesterteken, zilver en 27 cm hoog.
  • Kelk, met Belgische merken (1831- 1868) en meesterwerken SJ, zilver en 27 cm hoog.
  • Kelk, eind negentiende eeuw / begin twintigste eeuw, neogotisch en zilver.
• Monstrans
  Stralenmonstrans in Regencestijl vervaardigd door de Leuvense zilversmid J. R. de Cantillion in de eerste helft van de elfde eeuw. De Heilige Geest wordt voorgesteld onder de gedaante van een duif te midden een stralenkrans; op de voet de bustes van de Heilige Petrus en de Heilige Elooi. Het is zilver en 72 cm hoog. Merken: Leuven, RC, plus een niet-geïdentificeerd merk.
• Aanwijzer
  Dit kunstig gedraaid houten stokje waarop aan het uiteinde een zilveren handje met gestrekte wijsvinger (lengte ca. 13 cm) staat, dateert waarschijnlijk van de negentiende eeuw. Het voorwerp is vervaardigd in hout en zilver en werd aan het altaar gebruikt bij de lezingen tijdens de plechtige missen.
• Ex-Voto
  Het zilveren votiefplaat ter ere van de Heilige Elooi, met de voorstelling van een steigerend paard (reliëf aan de voorzijde).
  Inschriften: A.D.P.A °1694 (voorzijde); Alexander de Pauw (achterzijde).
• Reliekhouder
  Hoefijzervormige reliekhouder van de Heilige Elooi uit de achttiende eeuw in het zilver.
• Sacristiekast
  Muurbekledende sacristiekast vervaardigd in 1935 uit het vroeger aanwezige koorgestoelte. Het eiken meubel met renaissance ornamenten in de trant van de modellen van Hans Vredeman de Vries dateert waarschijnlijk uit de zeventiende eeuw. Volgens A. Jacobs (in zijn artikel uit 1874) is het voormalige koorgestoelte afkomstig uit het Kartuizerklooster van Leuven. Dit klooster werd opgeheven door Jozef II in 1783, waarna men de inboedel verbeurd verklaarde en verkocht.

Adres

Groenendaal, 3060 Bertem

Toegankelijk

Tijdens de liturgievieringen in het weekend en op kerkelijke feestdagen: zondag om 9.30 uur en van Pinksteren tot eind september: zondag van 14 tot 17 uur.
Geleide bezoeken door vrijwilligers kan je op aanvraag vastleggen.

Bezoek buiten de openingsuren

Op aanvraag

Toegangsprijs: 10 euro ongeacht het aantal personen (voor het openen en sluiten van de kerk bij een bezoek)

Contact

Francine Frederickx, Egenhovenstraat 13, 3060 Bertem, tel. 016 48 92 71, gsm 0475 53 20 90

Bezoek met gids

Op aanvraag bij de Erfgoedkamer Bertem

Rob Parisis, 0475 70 55 27, rob.parisis@skynet.be